Vol. 6 No. 1 (2020): Γεω-Αναφορές
Articles

«Νέα Αγορά» Ηράκλειας: οι σύνθετες κοινωνικές διαστάσεις ενός απλού χωρικού σχεδιασμού

PDF
  • Λίλα Θεοδωρίδου,
  • Ελευθέριος Παναγιωτόπουλος,
  • Δημήτριος Μπούσιος
Categories

Published 2025-10-15

Keywords

  • ενδο‐αστικά τοπία,
  • αστικός σχεδιασμός,
  • επανασχεδιασμός,
  • μεσοπόλεμος,
  • αγορά,
  • Ηράκλεια Σερρών
    • ...More
    Less

Copyright (c) 2020 Λίλα Θεοδωρίδου, Ελευθέριος Παναγιωτόπουλος, Δημήτριος Μπούσιος

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

How to Cite

Λίλα Θεοδωρίδου, Ελευθέριος Παναγιωτόπουλος, & Δημήτριος Μπούσιος. (2025). «Νέα Αγορά» Ηράκλειας: οι σύνθετες κοινωνικές διαστάσεις ενός απλού χωρικού σχεδιασμού. CHORO-grafies, 6(1), 018-032. https://doi.org/10.5281/45rvkx87

Abstract

Mε βάση αρχειακή έρευνα εμβαθύνουμε στις διαδικασίες επανασχεδιασμού της Ηράκλειας Σερρών κατά τον μεσοπόλεμο και ειδικότερα στη διανομή των οικοπέδων της «Νέας Αγοράς». Η επανασυγκρότηση μιας κοινότητας ανθρώπων, των Τζουμαγιωτών, που απομακρύνθηκε βίαια από τον τόπο της τo 1916, επιτελείται συμβολικά με την ανοικοδόμηση της κωμόπολής τους κατά τη δεκαετία του ’30. Προηγείται η υπό κρατική αρωγή κατασκευή πολυάριθμων τυποποιημένων κατοικιών σε στοίχους ή μεμονωμένων και ακολουθεί η ρύθμιση της περιοχής της «Νέας Αγοράς» δημιουργώντας ένα ισχυρό ενδο‐αστικό τοπίο. Όχι τυχαία, αν λάβουμε υπόψη μας ότι πριν την ολοσχερή καταστροφή της ήταν μια ακμαία εμπορική κωμόπολη. H «Νέα Αγορά» αποτέλεσε το κέλυφος υποδοχής της εμπορικής δραστηριότητας, λειτουργώντας στο συλλογικό φαντασιακό ως πυκνωτής των προσδοκιών της συγκεκριμένης κοινότητας, ως δοχείο μνήμης και επιθυμιών. Δεν ήταν μια απλή παράθεση ορθογωνίων οικοπέδων, ήταν ένας χώρος με διακριτή/ισχυρή ταυτότητα, σχεδόν αναλλοίωτη μέχρι σήμερα 

PDF

Downloads

Download data is not yet available.

References

  1. Κουκούδης Αστέριος, «Ηράκλεια Σερρών: μια συλλογική βλάχικη Οδύσσεια», Σερραϊκά Χρονικά, 17 (2015) σελ.158‐174.
  2. Χατζηκυριακού Γεώργιος Σκέψεις και εντυπώσεις εκ περιοδείας, Αθήνα 1906, σελ. 220‐223.
  3. Δραγούμης Στέφανος, Η πεδιάς των Σερρών και η πόλις Βαρακλή Τζουμαγιά, Μακεδονικόν Ημερολόγιον 1908, σελ. 257‐265.
  4. Μελάς Σπύρος, «Δεμίρ Ισσάρ‐Κάτω Τζουμαγιά» στην εφημ. Νέα Ημέρα Τεργέστης, 17 έως 24 Ιουνίου 1914, αναδημοσίευση στο περιοδικό Γιατί, τχ. 256, 1996, σελ 20.
  5. Τζεμαΐλας Γεώργιος, «Συμβολή εις την Ιστορίαν της Ηράκλειας Ν. Σερρών», στα Σερραϊκά Χρονικά, 6 (1973) 118.
  6. Ευχαριστούμε τον Β. Γιαννογλούδη για την επισήμανση του δημοσιεύματος (εφημ. Μακεδονία 08.07.1915, σ. 2). Η διακήρυξη περιλάμβανε την εκτέλεση ενός τριγωνισμού ακριβείας οδεύσεων, χωροσταθμήσεως των κορυφών των πολυγώνων και των οδεύσεων, επιπέδου υποτυπώσεως των επί ων οδών περιγραμμάτων των οικοδομών και οικοπέδων. Επίσης την πλήρη κτηματολογική αποτύπωση της περί την κωμόπολιν ζώνης κτημάτων και την πλήρη κτηματολογική αποτύπωση των εντός της κωμοπόλεως Δημοσίων, Δημοτικών κοινοτικών οικοδομών και οικοπέδων». Επίσης αναγράφονταν οι αρχικές τιμές μονάδος (δια έκαστον σήμα τριγωνισμού δρχ. 12.90, δια έκαστον σήμα κορυφής πολυγώνου δρχ. 4.5 και δια έν βασιλικόν στρέμμα τετραγωνικόν δρχ. 4.5). Επίσης τον ευχαριστούμε για την επισήμανση του δημοσιεύματος της 30ης Ιουνίου 1938 (εφ. Φως) με τίτλο «Διανομή Οικοπέδων Αγοράς Ηράκλειας» που αναφέρει ότι, χρειάστηκε ο τότε Νομάρχης Σερρών [Π.Τζικάκης] να μεταβεί στην Ηράκλεια και να παραμείνει εκεί επί τρεις ημέρες συνεργαζόμενος με το Συμβούλιο του Συνεταιρισμού ώστε να λυθεί το περίπλοκο ζήτημα της διανομής των οικοπέδων της αγοράς «κατά τρόπον δίκαιον και ικανοποιούντα τους ενδιαφερομένους».
  7. Νικόλτσιος Βασίλειος, «Η Τζουμαγιά από τον Μακεδονικό Αγώνα έως την απελευθέρωση και την εξορία», στο Ω Φιλτάτη Τζουμαγιά, Θεσσαλονίκη 2016, σελ. 25‐42.
  8. Γκαλινίκη Στυλιάνα, «Οδός Ομήρων: ιχνηλατώντας τις διαδρομές μιας συλλογικής δοκιμασίας» στο Ω Φιλτάτη Τζουμαγιά! (επιμ. Σ. Γκαλινίκη), έκδοση Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Βλάχων Δήμου Ηράκλειας, Θεσσαλονίκη 2016, σελ. 43‐62. Η πρώτη ομάδα είχε επικεφαλής τον Γεώργιο Λαγκάζαλη, που ήταν και ο πρόεδρος των Τζουμαγιωτών στο Ποζάρεβιτς, η δεύτερη είχε επικεφαλής τον έμπορο Κωνσταντίνο Αθ. Βελιγρατλή, η τρίτη οργανώθηκε υπό τον συντονισμό των ελληνικών και συμμαχικών δυνάμεων (σε αυτήν συμμετείχε και ο Γ. Τζεμαΐλας) και η τέταρτη επέστρεψε υπό τον δημοδιδάσκαλο Ιωάννη Σάνδρο. Βλ. και Πανοπούλου Καλλιόπη, «Ήταν δύσκολα εκείνα τα χρόνια...». Προφορικές μαρτυρίες βλαχόφωνων από την ομηρεία τους στο Ποζάρεβατς της Σερβίας», πρακτικά Β’ διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου, «Οι Σέρρες και η περιοχή τους από την Οθωμανική Κατάκτηση μέχρι τη σύγχρονη εποχή», Α’ τόμος, 2013, σελ. 61‐76.
  9. Οι Τζουμαγιώτες που έμεναν στις Σέρρες ίδρυσαν το 1927 σύλλογο, την «Ένωση Τζουμαγιωτών Σερρών», με πρόεδρο τον Δημήτριο Παπίτσα, Αντιπρόεδρο τον Γεώργιο Τζεμαΐλας, ταμία τον Γεώργιο Κόκκινο, γραμματέα τον Στέργιο Δαρδακούλη και μέλος τον Αναστάσιο Σιαμπίρη (εφημ. Μακεδονία 03.05.1927). Η Ένωση δημοσίευσε εκκλήσεις ζητώντας επίλυση στο ζήτημα της στέγασης, π.χ. «Οι Τζουμαγιώτες προς τους απανταχού πατριώτας» (εφημ. Μακεδονία 26.06.1927) και «Οι Τζουμαγιώται ζητούν στέγασιν» (εφημ. Μακεδονία 17.09.1927).
  10. Στο αρχείο του πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης υπάρχει το καταστατικό του Συλλόγου Τζουμαγιωτών Θεσσαλονίκης (1928) (συλλογή Λ. Θεοδωρίδου).
  11. Ως συντάκτες του σχεδίου αναφέρονται ο Piet de Jong (1887‐1967) υπό τη διεύθυνση του Εrnest Hébrard. (1875‐1933). Ο πρώτος ήταν ο νεαρός Βρετανός αρχιτέκτων, ολλανδικής καταγωγής, υπάλληλος στην Υπηρεσία Ανοικοδόμησης Ανατολικής Μακεδονίας το διάστημα 1919‐1921, που παρέμεινε στην Ελλάδα και μετά τη διάλυση της Υπηρεσίας ασχολούμενος με αρχαιολογικές αποτυπώσεις και αναπαραστάσεις κοντά στον Έβανς. Ο Hébrard ήταν Γάλλος αρχιτέκτονας και πολεοδόμος επικεφαλής της ομάδας επανασχεδιασμού της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917 και σχεδιαστής της πλατείας Αριστοτέλους. Σ’ αυτόν πιθανόν να οφείλεται η μνημειακότητα στον σχεδιασμό του κεντρικού τμήματος της Τζουμαγιάς (Καυκούλα, 2007).
  12. Καυκούλα Κική, «Μια ευρωπαϊκή πόλη από ευρωπαίους αρχιτέκτονες. Οραματισμός και τεχνογνωσία στην ανοικοδόμηση της Τζουμαγιάς» στα πρακτικά του β΄ διεθνούς συνεδρίου Οι Σέρρες και η περιοχή τους από την οθωμανική κατάκτηση μέχρι τη σύγχρονη εποχή, τ. Β’, σσ. 681‐702, Σέρρες 2013. Επίσης Καυκούλα Κική, Η περιπέτεια των κηπουπόλεων. Κοινωνικές και περιβαλλοντικές μεταρρύθμισης στην Ευρώπη και την Ελλάδα του 20ου αι., University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2007.
  13. Οι ελαφρά υπερυψωμένες ισόγειες κατοικίες ομαδοποιούνται σε δύο τυπολογίες κατόψεων σχήματος Γ και Τ. Η πρώτη τυπολογία περίπου 50 τ.μ περιλαμβάνει σαλόνι, δύο υπνοδωμάτια και κουζινάκι, ενώ η δεύτερη περίπου 60 τ.μ περιλαμβάνει ένα επιπλέον δωμάτιο. Η αετωματική απόληξη της στέγης έχει ξύλινη απλή κορνίζα και το παράθυρο της πρόσοψης έχει ελαφρώς υπερυψωμένο εξέχον υπέρθυρο που τονίζεται με κλειδί. Ελαφρύ, μεταλλικό στέγαστρο καλύπτει την βεράντα της εισόδου προσδίδοντας μια νότα κομψότητας στο σύνολο. Από τις φωτογραφίες όσων κατοικιών έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα, παρατηρούμε ότι τα εξωτερικά κουφώματα ήταν αρχικά συμπαγή ξύλινα σε καφέ απόχρωση και αντικαταστάθηκαν αργότερα (στις περισσότερες των περιπτώσεων) με γαλλικού τύπου σπαστά παντζούρια. Ήταν μονόχρωμα στο χρώμα της ώχρας.
  14. Για τον πολιτικό μηχανικό Ιωάννη Ζαχαριάδη του Βασιλείου (με αριθμό μητρώου ΤΕΕ 1670) γνωρίζουμε ότι καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη και έλαβε το δίπλωμα του από το Armstrong College (Faculty of Applied Science Durham (N.H.V.A) το 1920. Υπηρέτησε επί μακρόν ως Διευθυντής Τεχνικού Τμήματος της Γενικής Διευθύνσεως Εποικισμού και Γεωργίας Μακεδονίας‐Θράκης. Βλ. Κιτσίκης Νικ. (επιμ), Τεχνική Επετηρίς της Ελλάδος, τόμος Β’, έκδοση ΤΕΕ, Αθήνα, 1934, σελ. 101‐102.
  15. Δημητρακόπουλος Aνάργυρος, «Σχέδια πόλεων. Πολεοδομία εν Eλλάδι», Tεχνική Eπετηρίς της Eλλάδος, τόμος A΄, τεύχος II, έκδοση ΤΕΕ, 1937, σσ. 359‐449. Επίσης Υπουργείο Συγκοινωνίας, Διεύθυνσις Δημοσίων Έργων, Tμήμα Σχεδίων Πόλεων, Απόσπασμα μελετών σχεδίων συνοικισμών κ.λπ. 1930, σελ. 2‐5.
  16. Η ανέγερση ηρώων κατά τον μεσοπόλεμο ήταν μια πολύ δημοφιλής δημόσια γλυπτική και συνδέθηκε με την πολιτική τόνωσης της εθνικής ταυτότητας κυρίως στη Μακεδονία. Το θέμα αυτό αναπτύχθηκε από τη Συραγώ Τσιάρα στο βιβλίο της Τοπία της εθνικής μνήμης. Ιστορίες της Μακεδονίας γραμμένες σε μάρμαρο, εκδόσεις Κλειδάριθμος, Αθήνα, 2004. Το ηρώον της Νέας Ηράκλειας είναι προϊόν αυτής της πολιτικής.
  17. Tο 1930 ανεγέρθηκαν δύο απλοί ξύλινοι ναοί στις προαναφερθείσες θέσεις.
  18. Θεοδωρίδου–Σωτηρίου Λίλα, «Ηράκλεια Σερρών: μια νέα ευρωπαϊκή πόλη σε έξι μήνες» στο Ω Φιλτάτη Τζουμαγιά! (επιμ. Σ. Γκαλινίκη), έκδοση Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Βλάχων Δήμου Ηράκλειας, Θεσσαλονίκη 2016, σελ. 91‐104.
  19. Παπακώστας Χρήστος, Χορευτική‐Μουσική ταυτότητα και ετερότητα: η περίπτωση των Ρομά της Ηράκλειας του ν. Σερρών, διδ. Διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Σχολή Επιστημών του Ανθρώπου, Τμήμα Ιστορίας, Αρχαίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, 2007.
  20. Έχει ενδιαφέρον να δούμε σε ποια οικόπεδα της Νέας Ηράκλειας εγκαταστάθηκαν μετά το 1930 διάφοροι εξέχοντες Τζουμαγιώτες. Μια απλή ανάγνωση του χάρτη και του κτηματολογικού πίνακα μάς αποκαλύπτει την διασπορά στον χώρο των ανθρώπων που συναποτελούσαν τους δικαιούχους στέγασης. Στη θέση της παλιάς βλάχικης συνοικίας εγκαταστάθηκαν οι Γεώργιος Λαγκάζαλης (ΟΠ 38/6), ο Κωνσταντίνος Αθ. Βελιγρατλής (ΟΠ 40/17), ο Ιωάννης Σάνδρος (ΟΠ 10/11), οι αδελφοί Σάνδρου (ΟΠ 41/2), ο Θεόδωρος Σάνδρος (ΟΠ 45/8) και ο βουλευτής, γερουσιαστής και αντιπρόεδρος της Βουλής Δημήτριος Πάζης Δημήτριος Πάζης (ΟΠ 41/7). Άλλοι επιφανείς Τζουμαγιώτες της εποχής εγκαταστάθηκαν γύρω από την εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπως ο Καφταντζής Βασίλειος (ΟΠ 50/11‐ κληρονόμοι Βασιλείου Καφταντζή). Ο μακεδονομάχος οπλαρχηγός Στέργιος Βλάχβεης έλαβε θέση δίπλα στο κοινοτικό κατάστημα. Δηλαδή η επανασύσταση του οικισμού πέρα από την αρχικά επιβαλλόμενη ομοιομορφία των κατοικιών, εμπεριείχε μια διαφοροποίηση στον χώρο με τους προεστούς να καταλαμβάνουν προνομιακά, γωνιακά οικόπεδα. Βλ. Δοκουσλής Αθανάσιος, Το ρυμοτομικό σχέδιο και τα μεσοπολεμικά βενιζελικά σπίτια της Ηράκλειας Σερρών. Τεκμηρίωση και επεξεργασία με σύγχρονα εργαλεία,. πτυχιακή εργασία, (επιβλέπουσα Λ. Θεοδωρίδου), Τμήμα Τοπογραφίας και Γεωπληροφορικής, 2019.
  21. Είναι χαρακτηριστικό ένα δημοσίευμα του Συλλόγου των εν Σιδηροκάστρω Τζουμαγιωτών η «Αλληλεγγύη» στην εφημ. Μακεδονία (φ. 16.6.1932), όπου οι εγκατασταθέντες μετά την επιστροφή το 1918 στο Σιδηρόκαστρο Τζουμαγιώτες διαμαρτύρονται γιατί, αν και τους το υποσχέθηκε η κυβέρνηση, δεν τους δόθηκαν οικόπεδα στην Νέα Τζουμαγιά, παραβλέποντας «τον διακαή πόθο τους» να εγκατασταθούν εκεί.
  22. Καφταντζής Γεώργιος, Η Ιστορία της Ηράκλειας Σερρών, Δήμος Ηράκλειας, 1972.
  23. Κιτσίκης Νικ. (επιμ), Τεχνική Επετηρίς της Ελλάδος, τόμος Β’, έκδοση ΤΕΕ, Αθήνα, 1934, σ. 273. Eκεί αναφέρεται ότι ο Ιωάννης Παπαϊωάννου του Μηνά, ήταν τοπογράφος μηχανικός απόφοιτος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου το 1921. Υπηρέτησε το διάστημα 1923‐1925 στην Τοπογραφική Υπηρεσία του Υπουργείου Συγκοινωνίας και το 1925 ίδρυσε δικό του γραφείο. Εκπόνησε μεταξύ άλλων τα σχέδια της Νάουσας, Λαγκαδά, Δράμας και την επέκταση του σχεδίου της Θεσσαλονίκης. Το γραφείο του ήταν στη στοά Τάττη, Μητροπολίτου Ιωσήφ 12, στη Θεσσαλονίκη 25. Βλ. σχετικά και Θεοδωρίδου‐Σωτηρίου Λίλα, «Οι μεταμορφώσεις του αστικού χώρου στο Σιδηρόκαστρο» στο Δήμος Σιντικής. Ο Χώρος και η Ιστορία του, έκδοση Δήμου Σιδηροκάστρου, 2014, σελ. 425‐447.

Most read articles by the same author(s)