Vol. 5 No. 1 (2018): Γεω-Τόποι
Articles

Νεότερα ερευνητικά δεδομένα για την ανταλλάξιμη μουσουλμανική περιουσία στην πυρίκαυστο των Σερρών. Η περίπτωση του Εσκί Τζαμιού

PDF
  • Θεοδωρίδου-Σωτηρίου Λίλα

Published 2025-10-15

Keywords

  • ανταλλάξιμος περιουσία,
  • Σέρρες,
  • μεσοπόλεμος,
  • χωροκοινωνικός μετασχηματισμός

Copyright (c) 2018 Θεοδωρίδου-Σωτηρίου Λίλα

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

How to Cite

Θεοδωρίδου-Σωτηρίου Λίλα. (2025). Νεότερα ερευνητικά δεδομένα για την ανταλλάξιμη μουσουλμανική περιουσία στην πυρίκαυστο των Σερρών. Η περίπτωση του Εσκί Τζαμιού. CHORO-grafies, 5(1), 023-034. https://doi.org/10.5281/xgejwd44

Abstract

Στόχος του παρόντος ερευνητικού άρθρου είναι η κριτική παρουσίαση τεκμηρίων που σχετίζονται με την ακίνητη περιουσία, που οι μουσουλμάνοι των Σερρών εγκατέλειψαν στην πόλη μετά το 1924. Συγκεκριμένα εξετάστηκαν τα «ανταλλάξιμα» ακίνητα της «πυρικαύστου ζώνης», με στόχο να διαπιστωθούν οι διαδικασίες μεταβίβασής τους σε νέους ιδιοκτήτες το διάστημα 1924-1928. Ποιοί ήταν οι αγοραστές των ανταλλαξίμων και ποιό το τίμημα που κατέβαλαν στην Εθνική Τράπεζα; Τί γνωρίζουμε για τον σύλλογο «Αγοραστών Ανταλλαξίμων Αστικών Ακινήτων»; Ποιά η τύχη του εμβληματικού Εσκί Τζαμί; Ο μεγάλος χωροκοινωνικός μετασχηματισμός που συντελέστηκε εκείνη της περίοδο και διέγραψε εν πολλοίς την μετέπειτα πορεία του κέντρου της πόλης, τεκμηριωμένος μέσα από την τύχη των ανταλλαξίμων κτημάτων, αποτελεί μια ακόμη συμβολή στην ιστορία της πόλης των Σερρών. 

PDF

Downloads

Download data is not yet available.

References

  1. Ράντου, Ε. «Παραδοσιακός ιστός και νέες χαράξ εις. Το σχέδιο του 1914 για τις Σέρρες» στο Σέρρες 1900-1940. Χώρος και Ιστορία (επιμ. Α. Γερόλυμπου, Λ. Θεοδωρίδου), Σέρρες 2008, σ. 62.
  2. Ι.Α/Ε.Τ.Ε, Αθήνα, φύλλα εκκαθάρισης κτημάτων εξ ανταλλαγής Α1Σ56 Υ15 Φ1-11 και Α1Σ29 Υ19Φ14 (Υπηρεσία Διαχείρισης Κτημάτων Ανταλλαγέντων Μουσουλμάνων. Εγκύκλιοι διαταγές).
  3. Δρίτσα, Μαργαρίτα (1985) «Η Εθνική Τράπεζα και οι Πρόσφυγες», τα Ιστορικά, τ.2ος, τχ. 4, σ. 315. Νεότερη βιβλιογραφία για το ζήτημα περιλαμβάνει δημοσιεύσεις όπως Γκλαβίνας Ιωάννης (2013), Οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί στην Ελλάδα (1912-1922). Από την ενσωμάτωση στην ανταλλαγή, Θεσσαλονίκη: έκδ. Σταμούλη, 2013. Δημανόπουλος Σπύρος (2010), «Η κοινωνική διαστρωμάτωση του μουσουλμανικού πληθυσμού του Ρεθύμνου και η διεκδίκηση της ανταλλαξίμου περιουσίας 1924-1927», περ. Μνήμων 31 (2010) 151-184. Ιντσεβίδης Αβραάμ (2004), Μουσουλμανικές Ιδιοκτησίες στη Λέσβο.Οι μεταγραφές στο Υποθηκοφυλάκειο Μυτιλήνης (1913-1923), πτυχιακή εργασία, τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου 2004. Πάντσιος Π., Σάμπος, Ν., Μελέτη Ανταλλαξίμων Κτημάτων Θεσσαλονίκης, διπλωματική εργασία, εργαστήριο Γεωδαισίας. Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ, 1989.
  4. Σαμπανοπούλου, Σ. (2001), Οθωμανικά Μνημεία στο Σέρρες από το χθες στο σήμερα, έκδοση Δήμου Σερρών, σ. 107. Το Μπεζεστένι αναγράφεται στα Βιβλία της ΥΔΑΜΚ ως «Βακούφιον Βεδρεδδίν Βέη (ή Μεστσίδ Βακούφιον Μεσρεδίν Βέη). Επίσης βλ. συμπληρωματικά Πέτρος Θ. Πέννας, Η Ιστορία των Σερρών, Αθήνα, 1966, σ. 507-508 όπου αναφέρει ότι κατά το Εβλιγιά Τσελεμπή [το Εσκί Τζαμί] ήταν κτισμένο «εις τόπον στενόν και δια τούτο δεν είχε ιεράν αυλήν (χαρέμ). Είχε μόνο μπροστά από την πύλη προς το κιμπλέ (προσανατολισμός προς την Μέκκα, εδώ νότος) στη θέση του ιερού μίαν ιερά δεξαμενή (συντριβάνι) για τις προ της προσευχής πλύσεις. Στην πύλη υπήρχε επίσης η κτητορική επιγραφή». Την θέση του Τζαμιού σημειώνει ο Πέτρος Παπαγεωργίου σε χάρτη που ενσωματώνει στο βιβλίο του «Αι Σέρραι και τα Προάστεια, τα περί τα Σέρρας και η Μονή Προδρόμου Σερρών», εκδ. ΔΚΒ, Θεσσαλονίκη 1988, σσ. 116-117. Φωτογραφία του Τζαμιού περιέχεται και στο Νίκος Νικολάου, Έρευνες στα τουρκικά μνημεία των Σερρών. Το Μπεζεστένι, 1977.
  5. Πασαδαίος, Αρ. (1981), Η πόλη του Βοσπόρου. Σύντομος συστηματικός οδηγός, Αθήναι 1981, σ. Πιν.21, τύπος F.
  6. Πέτροβιτς, Ν. (1953), «Μορφή της παλιάς πόλης», Σερραϊκά Χρονικά, τ.1ος, 1953, σ.113.
  7. Πέννας, Π. (1965), «Ταξίδι στα περασμένα. Σέρρες: η όμορφη πολιτεία της ανατολικής Μακεδονίας (σαν ιστορία και σαν παραμύθι)» στην Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια των Νέων του Χάρη Πάτση (τόμος «Ελλάς»- Β’ σελ. 308-321), Αθήνα 1965. Παραθέτω τους στίχους λαϊκού τραγουδιού με αναφορά στα «σουληνάρια» των Σερρών, που αποθησαύρισε ο Γ. Αγγειοπλάστης και μου υπέδειξε ο Β. Γιαννογλούδης.
  8. Για την ύπαρξη και άλλου (προγενέστερου) δημόσιου ρολογιού στην πόλη κάνει αναφορά η Αιμιλία Στεφανίδου (1999) «Το ρολόι της πόλης στην Ελλάδα την περίοδο της Τουρκοκρατίας» στο Όριον, τιμητικός τόμος στον καθηγητή Δ.Α.Φατούρο, 435-457.
  9. Ανωνύμου (1991), Ένα δικαστικό έγγραφο με ιδιαίτερη σημασία: εξώδικος πρόσκληση δύο Σερραίων επαγγελματιών, Πανσερραϊκό Ημερολόγιο, 1991, τόμος 17ος.
  10. Αγγειοπλάστης, Γ. (2006). «Κατάλογος εισερχομένων και εξερχομένων εγγράφων του Ωδείου Σερρών «Ορφεύς» (1934-1940)», Σερραϊκά Ανάλεκτα, τ. 4ος, 171-206.
  11. Η επιστολή αναδημοσιεύτηκε στο Β. Τζανακάρης, Όταν η Δημοκρατία πνιγόταν στα παγωμένα νερά του Στρυμόνα, έκδοση Γιατί, 1999, σ. 14. Ο Ιωάννης Παπαδόπουλος, (Κωνσταντινούπολη, 1877-Αθήνα, 1957) ήταν γιος του Βασιλείου Παπαδοπούλου, ιατρού του οθωμανικού στόλου. Διδάκτωρ Φιλολογίας της Σορβόννης (1908), μέγας υπομνηματογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου και τελευταίος πρόεδρος του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως.
  12. Οι πληροφορίες σταχυολογήθηκαν από το με αριθμό 1274 /22.09.1937 πωλητήριο συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Σερρών Γ. Χ. Μαυρομμάτη/πρώην Καραγκιόζη (αρ. μεταγραφής 11738 /22-09-1937). Βλ. Θεοδωρίδου Λ. (2013), Η «Νέα Αγορά» των Σερρών. Κοινωνικοί και πολεοδομικοί μετασχηματισμοί κατά τον μεσοπόλεμο, Σερραϊκά Σύμμεικτα 2 (2013) 123-154. Γενικά για την πλατεία Ελευθερίας βλ. Θεοδωρίδου, Λ. και Καριώτου Γλ. (2012) «Τρεις πλατείες των Σερρών. Διαδικασίες διαμόρφωσης. Χωρική λειτουργία» στο ΧωροΓραφίες (3) 63-70.
  13. Σε αλληλογραφία με ημερομηνία 10.02.1938 του διευθυντή του υποκαταστήματος της Τράπεζας Αθηνών στις Σέρρες με την Υπηρεσία Κτημάτων της ίδιας Τράπεζας στην Αθήνα σταχυολογήσαμε την είδηση ότι «η αγοράσασα το Εσκί Τζαμί ομάς ήρχισεν από τίνος να κατεδαφίζει τούτο και σκέπτεται να οικοδομήσει διάφορα μαγαζιά». Ο ίδιος διευθυντής είχε ενημερώσει τα κεντρικά το προηγούμενο έτος (επιστολή της 16ης Φεβρουαρίου 1937) για την επικείμενη δημοπρασία της 6ης Μαρτίου 1937, και είχε προτείνει να συμμετάσχει η Τράπεζα στην δημοπρασία καταθέτοντας προσφορά 1.8 έως και 2 εκ. δρχ. επισημαίνοντας ότι το ποσό θα είναι πληρωτέο σε 40 εξαμηνιαίες δόσεις και μάλιστα σε ομολογίες ανταλλαξίμων «γενομένων δεκτών» εις το άρτιον «συνεπώς», κατέληγε, «το ως άνω ποσό αυτομάτως περιορίζεται εις 70% ενώ ημείς θα έχομεν την ευχέρειαν να πουλήσουμε τον περιττό χώρο τοις μετρητοίς, οπότε θα ηδυνάμεθα να εξοφλούμε τις οφειλόμενες δόσεις εκ των πωλήσεων εισπράξεών μας χωρίς να διαθέσουμε άμεσα σοβαρόν ποσόν». Στην αλληλογραφία του διευθυντού με τα κεντρικά υπήρξε ενσωματωμένη η αρχική διακήρυξη και τοπογραφικό διάγραμμα του τεμαχίου με ημερομηνία 15 Φεβρουαρίου (Ι.Α/Ε.Τ.Ε). Η πρόταση του διευθυντή δεν έτυχε αποδοχής από την Τράπεζα Αθηνών και έτσι το τέμενος περιήλθε στα χέρια της ομάδας των Σερραίων πλειοδοτών.